
مجموعه عزاداران بیل، غلامحسین ساعدی
شازده احتجاب رمان معروفی از هوشنگ گلشیری است که اولین بار به سال ۱۳۴۸ منتشر شد. پس از آن این رمان به چاپهای متعدد رسیدهاست و تا سال ۱۳۸۵ چهارده چاپ آن ارائه شدهاست. شازده احتجاب را جیمز باکن نویسنده اسکاتلندی به انگلیسی ترجمه کردهاست. شازده احتجاب به زبان فرانسوی نیز ترجمه شده است. شازده احتجاب روایت فروپاشی نظام شاهی و خانی در سنت فرهنگی ایران است. شخصیت اول رمان شازده که شازده احتجاب نامیده می شود در اوهام و گذشته به روایت قسمتی از استبداد و بیداد خود و خانواده اش می پردازد.
گلشیری در این رمان از شیوه سیال ذهن بهره می گیرد.فیلمی با همین نام و به کارگردانی بهمن فرمان آرا با اقتباس از این رمان ساخته شدهاست.
گلشیری این اثر را خوشاقبالترین کتاب خود نامیده است.
بخشی از متن شازده احتجاب
«باور کنید، این جد کبیر فقط از بابت کین پس مبارکش ناراحت بوده: یک روز خونریزی دارد، یک روز باید عمل بکنند، یک روز حکیم ابونواس سواری را قدغن کردهاست و یک روز باید مسهل خورَد یا در اندرونی، پنهان از چشم عملهٔ خلوت، شراب نوشد تا بلکه بواسیر راحتش بگذارد. همهاش همین است.»
نوع روایت
«قصۀ شازده احتجاب از درون روایت میشود؛ هوشنگ گلشیری در کنار استفاده از دانای کلی که دارد، هر بار با ورود به ذهن یکی از ساکنان خانه، روایت را پیش میبرد. عمارت پوسیده و ازدسترفتۀ شازده هم درست به خودِ او شبیه است.» هوشنگ گلشیری در شازده احتجاب با ترسیم شوربختی مردم به ویژه زنان و کودکان، نظام خودکامهای را که بر پایهی اقتصاد زراعی و وضعیت اشراف فئودال است، محکوم می کند. کتاب به شیوه بیان نامستقیم و به صورت یادآوری وقایع و انعکاس آنها در یکدیگر نوشته شده است. در این کتاب، اصفهان قرن پیش با روابط اشرافی، زرق و برق شازدهها، فقر و مسکنت و بیپناهی مردم، داغ و درفش در زندان، جلاد، دوستاقبان، زنهای صیغه و عقدی و اختلافات آنها و بیقانونی وحشتناک عصر قجری به روی صحنه می آید. وصف هرزگی و ستمها، تفریحات خانوادهای از تبار شاهان از یک سو و تجسم فقر و شوربختی و ستمدیدگی مردم فرو دست و به ویژه رنج زنها و نمایش رسمهای پوچ و خرافهها از سویی دیگر، رمان شازده احتجاب را غنی و پر از لحظههای مضحک، خشمانگیز و اسفبار و در همه حال مؤثر کرده است.